Korona virüs salgını dünya ekonomisinde taşları yerinden oynattı. Ziraat Mühendisi Hasan Göçmen, gıda sektörünün temel kaynağı tarımda, doğru ve karlı yatırımın “püf” noktalarını araştırdı…

Gerek dünya da ve gerekse ülkemizde son dönemde yaşanan olaylar göz önüne alındığında gelecekte önemini hiçbir şeklide yitirmeyecek olan sektörlerin başında gıda, sağlık, enerji ve bilişim sektörlerinin olacağı daha da iyi anlaşılmıştır. Bu nedenle doğru bir planlama ile gıda sektörünün temel kaynağı olan tarım ve hayvancılık sektörüne yatırım yapmanın mantıklı olduğu düşünülmektedir. Sadece tek bir ürün yerine farklı ürünlerin üretimi örneğin hem bitkisel hem de hayvansal üretimin birlikte yapılması pazar risklerini de en aza indirecektir.

Sadece üretmekten ziyade, üretilen tarımsal ürünlerin işlenmesi ve bizzat pazarlamasının da çiftçi şirket tarafından gerçekleştirilmesi sayesinde, hem katma değer ve karlılığın artırılması ve hem de pazarlama problemlerinin en aza indirilmesi bakımından çok önemlidir. Bu şekilde tarımsal ürünlerin aracı kullanmadan direk tüketiciye ulaştırılması mümkündür.

Her işin düzenli ve kontrol dâhilinde yapılması için bir iş kontrol listesi oluşturması önemli bir gerekliliktir. Bu yüzden tarım işletmesi kurulurken de bir şeyleri unutmamak ya da atlamamak için bir iş kontrol listesi hazırlanmalıdır.

YOLA ÇIKARKEN HEDEF DOĞU SEÇİLMELİ

Üretimi hangi iş kolunda seçeceğinizi belirlemelisiniz. Bitkisel üretim mi olacak yoksa hayvancılık mı? Yoksa bu faaliyetlerin hepsini mi yapmak istiyorsunuz. Bunu başlangıçta iyi belirlemelisiniz.

Şahsi düşüncem karma (hem bitkisel hem de hayvansal)  üretim yapacak şekilde bir planlama yapılmalıdır.

Hangi ürünleri yetiştireceksiniz. Kaç adet küçük ya da büyük baş hayvan alacaksınız? Kaç çeşit sebze ve meyve yetişecek. Tüm bunların bir listesini hazırlamalısınız.

Bitkisel üretimde hangi ürünlerin hangi ortamda (açık ya da kapalı sera gibi)  yetiştirileceği önceden belirlenmelidir. Arazi seçimi buna göre yapılmalıdır. Gerek sebze meyve yetiştiriciliği ve gerekse tarla bitkileri dediğimiz Hububat, Yem bitkileri ve baklagiller gibi ürünlerin tüketici talepleri araştırılmalıdır.

Seracılık benzeri diğer üretim şekillerinden biri de kültür mantarı yetiştiriciliğidir. Bu konuda da yatırım planlaması ve sera ile birlikte bu konunun da göz önüne alınmasında yarar vardır.

Bir diğer konu da tarla bitkileri üretiminde şayet işletme bünyesinde bir hayvancılık işletmesi de bulunuyor ise yem bitkisi üretimine ağırlık verilmelidir. Hayvancılık işletmesinden elde edilen gübre de bitkisel üretimde kullanılabilecektir. Bu şekilde işletmeler birbirini besleyecektir.

Hayvancılık işletmelerinde mutlaka işletme içinde nüfus artışı sağlayacak şekilde hayvan teminine gidilmelidir. Sadece et besiciliği yapmak için erkek hayvan alıp besleyip satmak yerine damızlık hayvan alarak süt işletmesi kurmak, doğan yavruların yüzde 50 si erkek olacağından bu erkek hayvanlarla besicilik yapmak daha mantıklıdır.

Bu nedenle işletme tam kapasiteye ulaştığında ne kadar sayıda hayvana sahip olunacağı baştan belirlenmeli ve işletme yeri seçimi ve ahır/ağıl planlaması ona göre yapılmalıdır.

İŞLEME TESİSLERİNİN DURUMU

Bir diğer konu üretilen ürünlerin işlenmesine yönelik tesislerin şirket bünyesinde kurulup kurulmayacağı da baştan belirlenmelidir. Örneğin bir mandıra, et kesimhanesi, un fabrikası, salça fabrikası, soğuk hava depoları, silo, zeytinyağı işleme ya da zeytin paketleme tesisi gibi.

Buradan yola çıkarak tüm bu sayılan işletmelerden;

Kalıcı bina (ahır, ağıl, besihane, sera, mantar üretim tesisi, un fabrikası, salça fabrikası, mandıra, kesimhane, zeytinyağı ve zeytin işleme tesisi gibi) yapılacak olan araziler mutlaka şirket bünyesinde olmalıdır. Kiralama yoluna gidilmemelidir. Tüm bu işletmeleri yönetileceği merkezi bir yönetim binası da bu işletmelere yakın ve mümkünse ortasında olmalıdır.

Üzerinde bina yapılmayacak olan meyve bahçeleri, üzüm bağları ve zeytinliklere de küçük çaplı bekçi evlerinin yapılacağı düşünülmelidir. Bu arazilerde verimli bir üretim yapılmak isteniyorsa yol su elektrik imkânları da mutlaka bulunmalıdır.

Hububat, Baklagiller, silajlık mısır ve Yem bitkisi üretimi için büyük arazi satın almaya gerek yoktur. Bu tür arazileri 5-10 ya da 20 yıllığına kiralamak mümkündür. Amaç hayvancılık işletmesi için yem bitkisi üretmek ise sözleşmeli üretim modeliyle başka yerlerdeki hatta başka illerdeki çiftçilere silaj ya da yem bitkisi ürettirmek mümkündür. Bu şekilde o sizin adınıza kaba yem üretecek ve pazarlama sorunu yaşamayacak, siz de yem planlamasını yaparken yem kaygısı yaşamayacaksınız.

Hayvancılık işletmelerinde en büyük gider (yüzde70) yem gideridir. Bu nedenle hazır yem dedikleri kesif yemi de işletme bünyesinde üretmek mümkündür. Sadece kırıcı ve karıştırıcı bir makine ile kesif yem çok daha ucuza mal olacaktır. Bu nedenle kesif yem üretiminde kullanılan yemlik hububat ve baklagilleri (arpa, yulaf, dane mısır, buğday, fiğ vs) de üretmek ya da ürettirmek mümkündür. Sadece dışarıdan yem katkı maddelerini satın almak yeterli olacaktır.

Su ürünleri üretiminde de üretim yapılacak alandaki şu kriterleri çok önemlidir.

Kısaca yukarıda anlattığım konulardan yola çıkacak olursak kurulabilecek tarımsal işletmeler sırasıyla:

A- ÜRETİM AMAÇLI İŞLETMELER

1- HAYVANCILIK İŞLETMELERİ

      1.1. Büyükbaş Hayvan Yetiştiriciliği

            1.1.1. Süt sığırcılığı

            1.1.2. Damızlık süt sığırcılığı

            1.1.3. Sığır Besiciliği (Et-Kasaplık)

     1.2. Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği

            1.2.1. Koyun Yetiştiriciliği

            1.2.2. Keçi Yetiştiriciliği

            1.2.3. Kuzu-Oğlak Besiciliği (Et-Kasaplık)

    1.3. Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği

            1.3.1. Yumurta Tavukçuluğu

            1.3.2. Etçi Kanatlı Besisi (Broiler veya hindi)

2- BİTKİSEL ÜRETİM İŞLETMELERİ (Kapalı Alanlarda)

     2.1. Seracılık

            2.1.1. Cam Sera (Topraklı-Topraksız Tarım)

            2.1.2. Plastik Sera

    2.2. Mantarcılık

            2.2.1. Kültür Mantarı

            2.2.2. İstiridye Mantarı

3- BİTKİSEL ÜRETİM İŞLETMELERİ (Açık Alanlar)

3.1. Meyve Bahçeleri (Ceviz, şeftali, Erik. Narenciye vs)

3.2. Üzüm Bağları

3.2. Zeytinlikler

3.3. Tarla Bitkileri (Hububat, Baklagiller, Yem Bitkisi) üretimi

4- SU ÜRÜNLERİ İŞLETMELERİ

            4.1. Kültür Balıkçılığı (Toprak Havuzlar)

            4.2. Kültür Balıkçılığı (Denizlerde - Kafeste)

            4.3. Jeotermal Balıkçılık (Kendiliğinden çıkan tuzlu sıcak su kaynaklarında)

            4.4. Diğer Su Ürünleri Üretimi

B- ÜRÜN İŞLEME PAKETLEME PAZARLAMA AMAÇLI İŞLETMELER

1- Mandıra (Süt Yoğurt Peynir tereyağı üretimi)

2- Kesimhane (Büyükbaş ve küçükbaş Hayvan kesimhanesi)

3- Et İşleme Tesisi

4- Mantar Paketleme tesisi

5- Soğuk hava depoları (Tüm Ürünlerin muhafazası için soğuk hava tesisi)

6- Silo (Hububat ve baklagillerin muhafazası için depo)

7- Un Fabrikası

8- Yem Fabrikası

9- Salça Fabrikası

10- Zeytinyağı fabrikası

11- Zeytin Paketleme (salamura) tesisi

Bu işletmeler örnek olarak verilmiştir. Bu ve buna benzeri işletmeler kurulabilir ancak tarımsal işletme yönetiminin öncelikle üretim konularını iyi belirlemesi gerekmektedir.

İŞLETME KURULUŞUNDA AŞAMALAR:

1- Girişimci kimliği: Gerçek kişi mi, Tüzel kişi mi olacağına karar verilmelidir. Tüzel kişilik olması her yönden çok daha doğrudur. Kurucu ya da şirketi temsile yetkili kişilerin 40 yaşından genç olması, kadın olması ve yapılacak üretim şekline uygun tecrübe ya da eğitimini almış olması avantaj sağlamaktadır. Şirket kuruluşundan sonra tüm işlemler arazi alımı, devletin kayıt sistemleri, ziraat odası ticaret odası kayıtları şirket adına yapılmalıdır.

2- Arazi Seçimi ve Temini: Üretim konuları belirlenmiş se öncelikle işletmelerin kurulması için gerekli arazilerin nerede olması gerektiği belirlenmelidir.

Devlet teşvikleri, Krediye uygunluk, arazi fiyatları, ana merkeze uzaklığı, imar durumları, kadastral yol durumları, kurulacak tesislere uygunluğuna göre; Hangi Bölge, Hangi İl, hatta hangi ilçede kurulabileceği belirlenerek arazi araştırılmasına gidilmelidir.

Şayet büyükbaş hayvancılık işletmesi kurulacaksa, süt fabrikalarına, kesimhanelere, silajlık mısır ve yonca üretiminin yoğun olarak yapıldığı yerlere yakın bölgelerde araştırma yapılmalıdır.

Küçükbaş hayvancılık ve kanatlı işletmelerinde bu özellik çok önemli olmamakla birlikte devlet desteklerinden yararlanılabilecek yerlerden seçilmesi uygundur.

Arazinin mutlak tarım arazisi (İyi araziler) ya da marjinal tarım arazisi (Kötü araziler) olmasına göre yapılaşma oranları değişmektedir. 

TARIMSAL AMAÇLI YAPILAŞMA

Çoğu bölgede mutlak tarım arazilerinde tarımsal amaçlı yapılaşma oranı % 5 tir. Bu tür araziler verimli araziler olup bağ, bahçe, sulanabilir tarlalar, sera kurulacak alanlar ve zeytinlikler aynı oranda yapılaşma iznine sahiptir. Bu nedenle bu tür arazilerde öncelikle bitkisel üretim yapılacağı varsayılarak satın alınmalı ya da kiralanmalıdır.

Marjinal tarım arazilerinde yapılaşma % 30 a kadar çıkmaktadır. Bu nedenle kalıcı yapıların ( ahır, ağıl, yem fabrikası, kümes, depo, silo, mandıra, kesimhane, zeytin – zeytinyağı işletmesi, merkezi yönetim binası vs) yapılacağı araziler bu sınıf araziler içinden seçilmelidir.

Bu nedenle araziyi kiralamadan ya da satın almadan bu özelliklerinin iyi araştırılması gereklidir.

3- Üretim tipinin ve Kapasitelerinin Belirlenmesi:

a) Hayvancılık İşletmeleri: Hangi tip hayvancılık yapılacağı belirlenmelidir. Süt, damızlık, ya da besi hayvancılığı, Kanatlı hayvancılık işletmeleri bunlardan hangilerinin yapılacağı baştan belirlenmelidir. Bununla birlikte ne kadar kapasitede hayvan yetiştirileceği de belirlenmeli ki arazi seçimi, ahır ağıl ya da kümes bina büyüklüklerinin ve projelerinin buna göre yapılması sağlanmalıdır.

BİTKİSEL ÜRETİM KONUSUNDA İPUÇLARI

b) Bitkisel Üretim (Kapalı Alan): Seracılıkta cam ya da plastik sera kurulabilmektedir. Yörenin iklim özellikleri yetiştirilecek ürün çeşidi, topraklı mı topraksız mı yapılacağı sera tipini belirlemede önemlidir. Kültür mantarı yetiştiriciliğinde arazi çok önemli değildir. Üretim çadırda ya da basit kapalı binalarda yapılabilir.

c) Bitkisel Üretim (Açık Alan): Dikili arazi dediğimiz meyve, üzüm, ceviz ya da zeytin yetiştiriciliğinde, kurulu bağ-bahçe mi yoksa sıfırdan bir bağ-bahçe kurulacağı baştan belirlenerek arazi satın alınmalıdır. Kurulu bağ-bahçe alınacaksa asmaların-ağaçların yaşı ve sağlıklı olup olmadıkları incelenmelidir.

Sıfırdan bir bağ-bahçe kurulacaksa bölgenin iklim toprak özelliklerine göre bir çeşit belirlenmelidir. Sulama elektrik ulaşım gibi konular da baştan incelenmelidir.

Tarla bitkisi olarak baklagil, hububat, yem bitkisi yetiştirme amaçlı arazilerde sulama ve toprak yapısı çok önemlidir. Şayet hayvancılık işletmesi de kurulu ise hayvanların yem ihtiyacının en az % 70 ini üretebilecek bir miktarda arazi satın almak ya da kiralamak gerekir. Bir diğer alternatif te sözleşmeli yöntemle başka çiftçilere bu yem bitkilerini ürettirmedir.

4- Üretilen ürünlerin İşlenmesi depolanması: Üretilen bitkisel ve hayvansal ürünün şekline göre ürünlerin doğrudan başkalarına mı satılacağı veya bir süre depolanarak mı satılacağı veyahut ta işlenerek mi satılacağına baştan karar verilmelidir.

Örneğin ilk etapta süt doğrudan süt fabrikalarına satılabilir ancak zamanla bir mandıra kurulursa sütün yoğurt, tereyağı,  peynir ayran vs şeklinde işlenerek satılması mümkündür.

Besi için beslenen hayvanları bir kesimhanede kestirip satmakla bir celebe canlı olarak satma arasında fiyat farkı olacaktır. Kesimhane kurmak çok maliyetlidir, ancak kesilmiş eti işleyen küçük bir tesisi kurmak çok maliyetli değildir. Başka kesimhanede kesilmiş eti işleyip paketlemek ve satışa sunmak çok daha karlıdır.

ZEYTİNCİLİK KONUSUNDA İPUÇLARI

Zeytin de benzer özelliktedir. Zeytinin yağını sıkmak için bir fabrika kurmaya gerek yoktur. Ancak başkasına ait bir sıkma tesisinde sıktırıp kendi işletmenizde paketlemek şişelemek çok daha karlıdır. Sofralık zeytin için de durum aynıdır. Tane olarak satmaktansa küçük bir işletmede salamura yapıp satmak çok daha karlıdır.

5- Reklam - Pazarlama: Üretilen ürünlerin pazarlanmasında hedef aynı kalitede malın sürekliliğini sağlamak olmalıdır. Kalitedeki değişimler Pazar şansını azaltacaktır. Bu konuda mutlaka güzel örneklerden yararlanılmalıdır. Sosyal medya ve internet mutlaka kullanılmalıdır. Her ürün için ayrı ayrı marka tescili yapılmalıdır. Üretim başlamadan bu işlemlere başlanmalıdır.

6- İş Gücü Seçimi ve Yönetim: Kurulacak işletmelerde mutlaka kalifiye sabit eleman çalıştırılmalıdır. Bu elemanların yanında ihtiyaç halinde mevsimlik ve yarı zamanlı olarak ta işçi çalıştırılabilir. Her işletmenin elemanı o işletmede çalıştırılmalı ve gerekirse uzmanlaşması sağlanmalıdır. Örneğin Süt sığırcılığı işletmesinde çalışan birisinin kanatlı işetmesinde çalıştırılmaması ve hatta hijyen ve hastalıklar açısından içeri bile sokulmaması lazımdır. Hayvancılık işletmesinin başına bir veteriner ya da zooteknist ziraat mühendisi atanması, bitkisel üretim yapan işletmeler branşa uygun ziraat mühendisi atanması, gıda üreten bir işletmenin başına da gıda mühendisi atanması gerekir. Tüm bu işletmelerin hepsi için de bir koordinatör yönetici, muhasebeci atanması zorunludur. Kurulacak işletmenin tipi ve kapasitesine göre de eleman planlanması şarttır.

Hasan GÖÇMEN

Ziraat Mühendisi

 

---